Blog

Verboden te rouwen: rechteloze rouw

Je mag rouwen om de dood van je lieve opa, je fantastische echtgenote of je veel te jonge beste vriend: dat vinden we allemaal heel logisch. Maar hebben we het over rouwen om een dood konijn, een ex-geliefde, een verslaafde of een overleden collega die je niet goed kende, dan gaan er soms wat wenkbrauwen omhoog: waarom zou je daarover rouwen? Of als je de klemtoon anders legt: waarom zou jíj daar om rouwen?

Er zijn geen regels over waar je wel of niet om mag rouwen

Laat ik vooropstellen: jouw rouw is gerechtvaardigd. Altijd. Rouw is rouw is rouw. Zolang jij niet op de uitvaart van de achterbuurman van je neefje die je een keer per jaar vijf minuten op een verjaardag zag op de eerste rij gaat zitten en tegen de weduwe zegt hoe erg het voor jouzelf is, mag jij rouwen om wie of wat jij rouwt, voelen wat jij voelt. Er zijn geen regels voor waar je om mag rouwen – dus laat je dat niet wijs maken.

Rechteloze rouw: rouw zonder bestaansrecht

Voor dit oordeel bestaat een term: rechteloze rouw. Of in het Engels ‘disenfranchised grief‘, zoals rouwexpert Kenneth Doka het zo mooi noemt. Hoewel er dus geen vaste regels zijn over wanneer je wel en geen rouw mag ervaren, bestaan er toch maatschappelijke of culturele ideeën over hoe rouw zou moeten verlopen. Voldoet jouw rouw daar niet aan, dan wordt ie niet erkend: er is geen begrip voor jouw rouw. Het mag er niet zijn; er is geen ruimte voor jouw rouw (en dus vaak ook geen steun of hulp).

Voorbeelden van rechteloze rouw zijn: rouwen om een overleden ex-partner, rouwen om je overleden zus die iemand vermoord heeft, rouwen om je overleden vriend die drugsverslaafd was. Mensen waar je bewust afstand van had genomen. Mensen die niet prettig waren om mee om te gaan. Mensen die slechte dingen hebben gedaan. Mensen waar je je continu zorgen om maakte dat ze dood zouden gaan. Maar ook een overleden idool – mensen die je niet echt hebt gekend.

Verboden te rouwen


In dat geval gaat het over situaties waarbij je in je dagelijkse leven geen praktische gevolgen ondervindt: je hoeft niets te regelen of te veranderen. Je bent ‘gewoon’ verdrietig. En dan krijg je vaak opmerkingen waaruit blijkt dat je rouw niet erkend wordt: “Je zal wel opgelucht zijn.” “Jullie hadden toch helemaal niet zo’n goede band?” “Het is maar goed dat ze dood is.” “Jullie zagen elkaar toch nooit meer?” “Je kende diegene niet eens echt.”

Je zal wel opgelucht zijn

En dat terwijl je rouwt om wie iemand ooit was of juist nooit is geweest. Om wie iemand óók was. Over het feit dat je iemand niet meer (op een andere manier) kan leren kennen. Om wat je samen had of wat diegene (ooit) voor je heeft betekend. Dat is al moeilijk genoeg. Als je omgeving dan ook nog eens geen begrip toont voor jouw gevoelens, is dat extra pijnlijk en moeilijk. Het voelt alsof je geen toestemming krijgt om te rouwen. Alsof er geen ruimte voor is.



Rouw in overvloed

En dat is natuurlijk gek. Want er is genoeg ruimte. Jij mag ook jouw ruimte innemen. Het is niet zo dat er maar een bepaalde hoeveelheid rouw is bij een persoon of situatie die verdeeld moet worden en waar jij geen stukje van mag. Je pakt niets af. Je pakt gewoon jouw ruimte die al voor jou en al jouw gevoelens was.

Rouw is niet zwart-wit


Je mag rouwen om iemand die je haat. Je kunt opgelucht zijn over iemands dood én verdrietig. Je kunt een relatie verbreken en toch verdrietig zijn als iemand overlijdt – dan is de scheiding definitief. Daar is niets hypocriets aan. Rouw is niet zwart-wit. Het is complex en veelzijdig. En dat hoeft niemand af te keuren. Of überhaupt iets van te vinden. Je hebt al genoeg aan je hoofd.

PS Meer lezen over rechteloze rouw? Ik werd geïnterviewd door Libelle.

PS Deze blog bevat een affiliate link. Dat betekent dat ik een kleine commissie krijg als je iets bestelt nadat je op de link hebt geklikt. Dit kost jou niets extra’s. Belangrijk: ik deel nóóit alleen dingen waar ik echt fan van ben en die ik zelf zou kopen of gekocht heb.

Een huisaltaar maken – helemaal niet zweverig!

Bij een altaar denken we vaak aan een kerkelijk gebeuren, met een grote witte kaars op een tafeltje en een ingelijste foto. Of we denken aan een yogaruimte met wierook, Buddha’s of andere religieuze voorwerpen. Zo kán een altaar eruit zien. Maar het hoeft niet. Een altaar is niets meer dan een plekje waar je spullen verzamelt die belangrijk voor je zijn, die je rust brengen, die visualiseren wat je graag zou willen of die symbool staan voor een periode waar je nu doorheen gaat. En dat kan dus met kaarsen, beeldjes en wierook, maar ook gewoon met een flesje parfum, een Playmobil-poppetje, een cactus en een schemerlamp. Als het maar werkt voor jou.

Maar waarom zou je dat doen?

We hebben vaak te weinig uren in een dag. We razen maar door en voor we het weten is het weer tijd om te gaan slapen, is de week weer voorbij of is het weer oudjaar. En dan hebben we weer geen ruimte gemaakt voor onze dromen, wensen, maar ook niet voor onze rouw of andere moeilijke processen. En dat terwijl het zo belangrijk is! In plaats van het uit te stellen naar een later moment, kies je ervoor om ook in het nu bezig te zijn met dat wat belangrijk is. Met dat wat je dwars zit, je (onbewust) veel energie kost of dat wat aandacht en ruimte nodig heeft.

Een fysieke plek in huis is een mooie dagelijkse herinnering om bewust stil te staan. Deze plek fungeert dan als een tastbare uitnodiging in je eigen veilige omgeving ruimte te gaan maken. Die plaats kun je je een altaar noemen, maar ik kies vaak voor gedenkhoekje of stilteplekje.

Hoe doe je dat dan?

Je zet er dingen die je raken, op welke manier dan ook. Een fijne geur, een kaars, een boekje om dingen op te schrijven met een pen. Een foto van je dierbare, een gedicht dat je raak of een brief die je koestert. Zorg ervoor dat het een plek is die fijn is, veilig en warm en waar je rust kan vinden. Je kunt gewoon een tafeltje neerzetten in een hoekje met een kaars erop en een bloem met een symbolische betekenis en dan ben je al klaar. Dit is al een mini altaartje op zich. Kun je gewoon voor het raam of op je nachtkastje zetten! Of dit mini altaartje? Past overal!

Je kunt er ook wat meer tijd in stoppen. Ik geef je wat inspiratie:

  • Kies een mooi altaar wandplankje en hang het op ooghoogte, zodat je het niet kunt missen.
  • Plaats een beeldje van een god die je aanspreekt. Veel mensen kiezen voor Buddha, maar heb je ook weleens gedacht aan Lakshmi, godin van licht, rijkdom en geluk?
  • Ik gebruik zelf vaak een kaartendeck om bewust ruimte te maken voor wat er nu is of hoe ik me voel. De inner compass cards zijn misschien wel mijn favoriet, maar ook deze maankaarten en deze incheckkaarten gebruik ik graag.
  • Zet al je zintuigen aan het werk en kies voor een rustgevende geur. Deze kun je in een aromabrander of diffuser doen.
  • Zorg voor elementen uit de natuur. Ik heb bijvoorbeeld altijd een tak of (droog)bloemen staan, een kristal of steen, dennenappels of schelpen.
  • Verzamel dingen met fijne herinneringen. Een foto is een logische, maar het kan ook een brief, gedicht, kaart of een poster met quote zijn. Ook kun je kiezen voor voorwerp waar je goede herinneringen aan hebt: een souvenir, iets wat je ooit cadeau hebt gekregen of iets wat symbool staat voor een bepaalde periode.

Afhankelijk van waar je altaar voor bedoeld is, richt je ‘m in. Wil je stilstaan bij je overleden dierbare, dan kies je waarschijnlijk meer dingen die helpen emoties op te roepen en die je herinneren aan diegene. Wil je jezelf herinneren aan selfcare, dan kies je eerder voor een inspirerende quote of affirmatie en verse bloemen. Wil je meer geaard zijn, dan kies je voor elementen uit de natuur. Wil je je focussen op je dromen en wensen, dan wordt het meer een 3d-moodboard waarmee je je droomleven visualiseert. Kijk waar jij behoefte aan hebt en kies daar passende dingen bij. Er is geen goed of fout.

Klaar! En dan?

Iedere keer dat je naar het altaar kijkt wordt je herinnerd aan je intentie, bijvoorbeeld: liever zijn voor jezelf, ruimte maken voor je rouw, aan de slag gaan met belemmerende overtuigingen of werken aan je droomleven. Dat kan al helpen om de eerste stap te zetten. Daadwerkelijk iedere dag een stapje zetten, helpt je nog verder.

Zo zijn rituelen heel krachtig. Wederom: klinkt heel religieus/zweverig, is het niet. Een ritueel is gewoon een handeling die je regelmatig herhaalt. En ons brein gaat goed op herhaling. Iedere dag de kaars vijf minuten branden als je terug komt van werk en je focussen op je ademhaling kan je al laten stilstaan en je verbinden met je gevoel. De herhaling zorgt ervoor dat het makkelijker wordt er vaker mee aan de slag te gaan. Ook kan het een Pavlov-effect oproepen: als je het hoekje ziet, word je bijvoorbeeld vanzelf rustiger of vertraagt je ademhaling.

Rituelen en altaren zijn niet zweverig. Het zijn hulpmiddelen om jou stil te laten staan in deze soms gejaagde wereld.

Je kan er ook een langer wekelijks of dagelijks ritueel van maken. Gebruik bijvoorbeeld de kaartendecks die ik hierboven noemde om bij jezelf in te checken. Pak een schriftje en schrijf daar dagelijks in wat er speelt, als een soort dagboek. Of doe een meditatie. Of doe een (vooraf opgenomen) schrijfoefening. Of, als je zin hebt: doe het allemaal. Een duidelijk begin en einde van een ritueel maakt het krachtiger en sterker.

Ik ben benieuwd, heb jij al zo’n hoekje? Hoe ziet dat eruit? En hoe gebruik je het?

PS Deze blog bevat affiliate links. Dat betekent dat ik een kleine commissie krijg als je iets bestelt nadat je op de link hebt geklikt. Dit kost jou niets extra’s. Belangrijk: ik deel nóóit alleen dingen waar ik echt fan van ben en die ik zelf zou kopen of gekocht heb.

Rouw gaat niet altijd over de dood

Bij het woordje ‘rouw’ denken we automatisch aan de dood. En hoewel rouw vaak gaat over een overlijden, gaat het daar ook heel vaak niet over. Rouw gaat over verlies, over gemis, over afscheid nemen. Over dingen die niet meer zijn, nooit meer zullen zijn of die überhaupt nooit zijn geweest. Denk aan een onbeantwoorde liefde, ongewenste kinderloosheid, een droombaan die aan je neus voorbij ging, maar ook een verbroken vriendschap, een slechte band met je ouders of ouder die je nooit gekend hebt.

Rouwhiërarchie

Rondom rouw bestaan veel taboes, maar zeker als je rouwt om iets anders dan een overlijden. Er lijkt een rouwhiërarchie te bestaan: een verlies anders dan de dood (van een mens) is erger dan een ander verlies, zo is het idee. Maar waarom? Waarom zou je niet mogen rouwen om een verlies dat net zo definitief is? Of juist niet definitief, maar juist onduidelijk, waardoor je iets niet kunt afsluiten? (Misschien komt ze wel bij me terug, misschien ziet hij me ooit wel staan, misschien komt dat droomhuis alsnog te koop, misschien wordt onze vriendschap weer zoals vroeger etc.)

Met de volgende vraag begeef ik me op glad ijs, maar is louter bedoeld om je aan het denken te zetten. Ik geef er geen antwoord op, want het antwoord doet er helemaal niet toe. Maar wat is er erger: je grote liefde verliezen aan een noodlottig ongeval, in de wetenschap dat diegene het liefst de rest van zijn/haar/diens leven bij jou was gebleven óf verlaten worden door je grote liefde en diegene nooit meer kunnen spreken, omdat hij/zij/die geen contact meer wil en een andere partner heeft gevonden? (Voor de zekerheid zet ik het er nog even bij: wat mij betreft is er geen hiërarchie – het zijn twee verschillende situaties, die beide vreselijk zijn voor degene die achter blijft en waar je om mag rouwen.)

Je rouwt omdat je iets moet loslaten, dat je het liefst vast zou houden. Net zoals bij een overlijden.

“Maar het was toch je eigen keuze?”

Gooi ik er nog een taboe bovenop: mag je rouwen om iets waar je zelf om hebt gekozen? Spoiler alert: ja, dat mag! Als jij ervoor kiest te scheiden van je partner, dan mag je daar verdrietig om zijn. Verdrietig dat het niet gelukt is, dat het leven samen er anders uit zag dan jullie voor ogen hadden. Verdrietig dat je deze keuze moest maken. Als jij ervoor kiest te verhuizen naar de andere kant van het land, mag je rouwen om de plek die je hebt achter gelaten. Je mag blij zijn met je nieuwe baan én je oude werkplek missen. Je mag bewust kiezen om geen kinderen te krijgen en toch verdrietig zijn dat je nooit ouder wordt. Dat is niet hypocriet; het leven is gewoon niet zo zwart-wit.

Het leven is vaak veel complexer, zo’n vijftig tinten grijs. 😉 Verschillende emoties kunnen naast elkaar bestaan. We kunnen verdrietig zijn om een overlijden én opgelucht. We kunnen volledig achter een besluit staan en daar toch verdrietig over zijn. Dubbele gevoelens zijn menselijk.

Om iets te winnen, moet je ook iets durven verliezen

Het leven is niet maakbaar

Ooit zei iemand tegen mij: “Om iets te winnen, moet je ook iets durven verliezen.” Wil je die nieuwe baan, dan zul je de oude achter moeten laten. Blijf je op je oude werk, dan mis je het avontuur en de kansen die je op een andere plek zou hebben. Kies je voor een gezin, dan moet je op een bepaald vlak inleveren, want je hebt minder tijd en energie over voor bijvoorbeeld werk, hobby’s of vrienden. Kies je voor een kindvrij leven, dan mis je misschien wel de liefde van een kind of kun je je zorgbehoefte niet kwijt. Een ja tegen het een is vaak een (gedeeltelijke) nee tegen iets anders. Het leven is maar tot op een bepaalde hoogte maakbaar (dat geldt uiteraard voor verliezen waar je geen invloed op had, maar dus ook voor de verliezen waar je bewust voor hebt gekozen).

Je kiest een bepaald pad en als je de ene kant op loopt, zul je niet weten hoe het was geweest als je de andere route had gekozen. Maar dat geldt ook andersom: je zult altijd iets missen. En hoewel dat het leven is (verliezen horen er nu eenmaal bij), mag je daar om rouwen.

Ik overweeg een rouwpad traject over andere verliezen dan de dood te maken. Ben jij daarin geïnteresseerd? Laat me dan per mail of Instagram weten wat je daar graag in zou terug zien. Waar heb je behoefte aan?

Wie schrijft, die blijft

Je kent vast wel de uitspraak: wie schrijft, die blijft. Dat gaat over schrijvers die lang na hun overlijden nog gelezen worden; hun nalatenschap (in de vorm van hun gedachten, ideeën en fantasieën) blijven dankzij het papier (of digitaal) bewaard. Zo leven ze toch nog voort. Maar dat is niet waar deze blog over gaat.

Schrijven om te overleven

Kamp je met mentale uitdagingen, zoals rouw, depressie, burn-out of een angststoornis, dan kan schrijven je redding zijn (of in ieder geval een belangrijke bijdrage leveren). Hoe dat zit?

  • Schrijven helpt je om je gedachten te ordenen. In mentaal uitdagende tijden kan je hoofd soms overvol zijn. Schrijven helpt je om je spaghettihoofd te ontwarren.
  • Schrijven helpt om je gevoelens te uiten. Praten is niet voor iedereen makkelijk. Misschien zijn je emoties te overweldigend of heb je gewoon niemand waar je bij terecht kunt, die je vertrouwt of waar je je op je gemak voelt. Door te schrijven kun je toch je gevoelens uiten.
  • Schrijven zorgt ervoor dat je eerlijk en open kunt zijn. Je kunt je donkerste en lelijkste gedachten aan het papier toevertrouwen om ze kwijt te zijn, zonder bang te zijn voor de oordelen van anderen – die hoeven het namelijk niet te weten.
  • Schrijven verlaagt je bloeddruk en hartslag en kan zo stress en pijn verminderen.
  • Schrijven helpt je ruimte te maken voor dat wat nog gezien wil worden. Door je gedachten te ordenen en je gevoelens te uiten, krijgt je onderbewuste ruimte om te spreken. Zo wordt duidelijk wat je (nog) dwars zit, wat je nu echt wilt of wat er nu eigenlijk onder je boosheid of verdriet schuil gaat.

Je hoeft geen goede schrijver te zijn (of te worden)

Het verschil met de eerdere schrijvers die ik noemde, is dat je bij deze vorm van schrijven voor jezelf schrijft. Het hoeft niet mooi, diep of hoogdravend te zijn. Het schrijven is een middel en geen doel. Kromme zinnen, spellingsfouten, grammaticale onjuistheden – het doet er allemaal niet toe. Hoewel het misschien even wennen is, zul je merken dat het de druk van het schrijven eraf haalt, want je mag je perfectionisme laten varen; er is geen goed of fout (en dus ook geen beter of best).

Hoe doe je dat dan?

Er zijn verschillende vormen die je kunnen helpen om te schrijven. Denk bijvoorbeeld aan een dankbaarheidsdagboek, een journal (morning pages is een mooi voorbeeld), een freewrite (laat je gedachten de vrije loop), maar ook aan poëzie. Iedere vorm kan een ander inzicht of gevoel geven.

In mijn schrijfworkshops gebruik ik verschillende vormen: de ene keer schrijven we een brief, de andere keer een gedicht en dan weer gaan we aan de slag met losse gedachten. Wil je een keer mee doen? De workshops zijn online en vinden plaats via Zoom. Een workshop duurt maximaal anderhalf uur. Het enige dat je hoeft te doen is te zorgen voor een rustig plekje met een stabiele internetverbinding, papier en een pen of potlood. That’s it! Iedereen kan het. En ik help je.

Ik doe graag een keer mee.

PS Deze blog bevat affiliate links. Dat betekent dat ik een kleine commissie krijg als je iets bestelt nadat je op de link hebt geklikt. Dit kost jou niets extra’s. Belangrijk: ik deel nóóit alleen dingen waar ik echt fan van ben en die ik zelf zou kopen of gekocht heb.

Voel jij je ook weleens eenzaam?

Rouw en eenzaamheid zijn dicht met elkaar verbonden. Eenzaamheid gaat namelijk over verlies van iets of iemand dat je niet meer hebt of nooit hebt gehad. Je kunt eenzaam zijn, omdat je vriendschappen verwaterd zijn of omdat je nooit echt vrienden hebt gehad. Je kunt eenzaam zijn, omdat je geen partner (meer) in je leven hebt en veel alleen moet doen, terwijl je dat liever anders zou zien. Of je voelt je eenzaam na een verhuizing of op een nieuwe werkplek. Voor eenzaamheid geldt – net als voor rouw – dat er niet iemand overleden hoeft te zijn om het te ervaren. Maar ook de dood brengt vaak eenzaamheid mee. Eenzaamheid omdat je je partner of beste vriend bent verloren bijvoorbeeld. Of omdat je op een leeftijd bent waarop iedereen om je heen is overleden: dan ben je alleen over en dat kan heel eenzaam zijn.

Alleen of eenzaam?

Er bestaan veel onterechte aannames over eenzaamheid. Zo wordt eenzaamheid vaak gezien als iets dat je bent, terwijl het soms vooral een kwestie is van voelen; je voelt je eenzaam. En dat kun je aan de buitenkant niet altijd zien. Iemand kan namelijk alleen wonen, weinig vrienden hebben en zelfstandig werken, maar toch een heel rijk sociaal leven hebben met veel liefde, erkenning, voldoening en goede gesprekken. Daarentegen kan iemand die in een relatie zit, op kantoor werkt en veel vrienden heeft zich eenzaam voelen, omdat er geen verbinding is of omdat diegene geen (h)erkenning vindt voor diens ervaringen en gevoelens.

Iedereen rouwt anders

Neem rouwen, dat kan een heel eenzaam proces zijn, omdat iedereen anders rouwt. Je kan het gevoel hebben dat niemand je begrijpt: je omgeving stelt de verkeerde vragen (of stelt überhaupt geen vragen) en verwacht dingen van je die jij nog helemaal niet kunt opbrengen of waar jij geen behoefte aan hebt. Wat ook voor gevoelens van eenzaamheid kan zorgen is dat jij niemand begrijpt; iedereen gaat door met zijn/haar/diens leven,terwijl jij moeite hebt het gewone leven weer op te pakken. Daardoor kun je je ook heel alleen kan voelen.

Alleen is niet hetzelfde als eenzaam (en eenzaam is niet hetzelfde als alleen)


En dat brengt me op het volgende punt. Alleen is niet hetzelfde als eenzaam (want alleen zijn kan ook heel fijn zijn) en eenzaam is niet hetzelfde als alleen, want ook samen kun je je alleen voelen.

Zoek gelijkgestemden om samen (alleen) te zijn

Het kan helpen om lotgenoten (of gelijkgestemden) op te zoeken, zodat je samen alleen kunt zijn, of zelfs gewoon samen. Herkenning vinden in elkaars verhalen, erkenning vinden voor dat wat je voelt. Je verbinden met mensen die ook een groot verlies hebben geleden. Niemands verhaal is hetzelfde, maar je vindt elkaar op aspecten. En dat verbindt.

Daarom lanceer ik de verliesclub, een plek online waar je in een besloten omgeving je verhaal kunt delen, mensen kunt ontmoeten en ervaringen kunt uitwisselen. Eens per week ben ik aanwezig om nieuwe topics te plaatsen, te reageren op jullie bijdragen of vragen te beantwoorden. Maar de belangrijkste toegevoegde waarde is de verbinding met de andere deelnemers; die vind je niet hier, noch in mijn mijmeringen of op mijn Instagram account. Je kunt tijdelijk lid worden van de club of een jaarabonnement nemen.

LET OP: in de week tegen eenzaamheid (27 september t/m 4 oktober) krijg je 20% korting op een lidmaatschap met de code wte20. (Geldt voor zowel maandabonnementen als jaarlidmaatschappen!)

Ik word lid voor nog geen twee bakkies troost per maand.

Andere manieren om je te verbinden met gelijkgestemden

Meld je aan voor een mourning walk of een schrijfworkshop om gelijkgestemden te ontmoeten. Doe mee met het rouwpad traject doorléven en dóórleven om meer te leren over het sociale aspect van rouw en om meer inzicht te krijgen in hoe je het leven weer kunt oppakken. Je hoeft niet per se nieuwe vrienden of een geliefde te vinden – het gaat om de momenten van (h)erkenning en verbinding die je nu mist.

Het is de week tegen eenzaamheid: door het land heen worden honderden activiteiten georganiseerd waar mensen elkaar kunnen ontmoeten en nieuwe contacten kunnen leggen. Iedereen kan deelnemen. In deze week organiseer ik een mourning walk.

De kracht van wandelen in de natuur

De kinderen naar school, die ene deadline halen en oja, de wasmachine moet ook nog een keer aan deze week. Hop naar de sportschool en daarna borrelen met vrienden in die nieuwe hippe tent om de hoek, want daar zijn we nog steeds niet geweest. De todo-list wordt steeds langer en ons hoofd steeds voller. Maar stilstaan? Ho maar. Wat wij de hele dag doen is fast living. En net als fastfood, is dat niet goed voor je lichaam.  

Rouw dwingt ons tot stilstand

Vaak komen we pas tot stilstand als we gedwongen worden door ons lichaam. In rouw is dat een heel duidelijke: ons hoofd is vaak zo vol dat het niet meer goed werkt. Vergeetachtigheid, concentratieproblemen, overprikkeling of intense vermoeidheid zijn veelvoorkomende symptomen van rouw. Maar ook overweldigende emoties, buikpijn, hoofdpijn, een lage weerstand of een hoge bloeddruk dwingen ons tot stilstaan in periodes van rouw. Hoe graag we soms ook willen ontsnappen aan wat we voelen en ervaren, hoe hard we eigenlijk ‘gewoon’ door willen gaan met ons leven – het gáát niet meer. Het enige dat helpt is je eraan overgeven. Rust pakken. Voelen. Lief en mild zijn voor jezelf. Ontprikkelen. Ontspannen. Ontstressen.

Slow living

Maar hoe doe je dat dan? Als we niet verder kunnen met fast living, is het tijd te kiezen voor slow living. Op zoek naar rust, in ons lijf, om ons heen en vooral in ons hoofd. En soms is dat anders dan het eruit ziet: we doen weekje een cursus mindfulness, doen een meditatie op de wc en haasten ons wekelijks door het drukke verkeer naar een yogalesje. En het helpt allemaal niet. Gek hè? Nee, het komt doordat we eigenlijk nog steeds in de zesde versnelling zitten. Het moet snel-snel, tussendoor. Het krijgt geen prioriteit. In plaats van dat we écht de tijd nemen om stil te staan, prikkels uit te schakelen en onze zintuigen aan het werk zetten in plaats van ons hoofd. In ons lijf komen.

Enter bosbaden

Wandelen in de natuur is misschien wel dé manier om uit ons hoofd te komen en in ons lijf (mits dat fysiek mogelijk is voor je). 10 redenen:

  • Wandelen (op een langzaam tempo, dwing jezelf!) zorgt ervoor dat je vertraagt en uit de haastmodus komt.
  • Kijk om je heen en neem op wat je ziet, hoort en ruikt. De vogeltjes in de bomen, de talloze verschillende kleuren bomen, de geuren van de planten. Heb je er ooit bij stil gestaan hoeveel verschillende soorten natuur er te zien zijn tijdens een wandeling van een uurtje?
  • Loop je op een pad met veel boomwortels en andere obstakels, dan word je gedwongen je daarop te focussen in plaats van op je gedachten. Dat kan heel mindful werken.
  • Contact met de aarde laat je daadwerkelijk gronden. Leun eens tegen een boom, doe je schoenen uit of ga in het gras liggen. Maar gewoon op je schoenen door het bos wandelen helpt ook al!
  • Hoewel er veel te zien is, zijn er weinig prikkels in een bos (tenzij je je telefoon in je hand houdt, natuurlijk). Geen pop-ups, geen telefoontjes, geen collega’s die constant achter je stoel verschijnen om iets te vragen, geen nieuws op de radio en geen meldingen van nieuwe e-mails. Je aandacht is bij wat je nu aan het doen bent.
  • Doordat je beweegt, kun je ’s nachts beter slapen. Ook de frisse lucht helpt daarbij. (En dat lege hoofd natuurlijk!)
  •  Een groene omgeving werkt stressverlagend. Je bloeddruk en hartslag dalen.
  • Het zien van natuur verbetert je concentratie en geheugen direct (kun je nagaan wat wandelen in de natuur kan doen!) Kijk dus maar eens goed naar de foto’s in deze blog. 😉
  • Wandelen in het bos versterkt je immuunsysteem. Het werkt bijvoorbeeld goed bij een verkoudheid!
  • Mensen worden vriendelijker en zachter van wandelingen in de natuur. Niet gek als je bovenstaande inzichten leest!

Kom jij ook bosbaden?

In rouw is een boswandeling niet alleen nuttig om bovenstaande redenen, maar het is ook een manier om ruimte te maken voor je rouw. Je verbindt met jezelf en met de natuur, je komt uit het huis en je zorgt voor je fysieke en mentale gezondheid. Daarom organiseer ik mourning walks, (stilte)wandelingen in de natuur met een groep gelijkgestemden. Ieder seizoen een wandeling met een nieuw thema. Ben jij erbij?

Heb jij ook last van een lage weerstand?

Dat is niet zo gek!

Rouwen heeft niet alleen invloed op je mentale welzijn, maar vaak ook op je fysieke toestand. Je bent (extreem) moe, hebt hoofdpijn, bent duizelig, hebt maagklachten, bent misselijk of hebt steken in je borst, om maar iets te noemen. Dat is niet gek, maar wel extra vervelend als je je toch al niet fijn voelt. Deel van het probleem is een verlaagde weerstand. En daardoor ben je weer gevoeliger voor bijvoorbeeld griepjes, verkoudheid en andere kwaaltjes. Dat helpt natuurlijk niet.

Hoe kan dat dan?

Als mijn computer het niet deed en ik als puberende tiener geïrriteerd uitriep: “Waarom doet dat $&*^%ding het niet?”, zei mijn vader altijd: “Het maakt niet zoveel uit, waarom ie het niet doet, het gaat erom dat ie het weer gaat doen en hoe je het oplost.” Daar zit wat in; vaak werkt het zo. Toch is het voor het lichaam belangrijk óók te kijken wat de oorzaak is. Want vaak ligt daar ook het antwoord (of in ieder geval een deel) op de vraag hoe je het oplost. En de oorzaak ‘rouw’ is dan toch een beetje vaag. Al heeft het daar dus wél mee te maken!

Het verband tussen een lage weerstand en rouw

Er zijn verschillende verbanden. Zo kost rouwen heel veel energie en kan het traumatisch zijn. Je blijkt tijdens een rouwperiode een grotere kans te hebben op infecties. Stress is een belangrijke factor die invloed heeft op je weerstand. Sterker nog: stress heeft met bijna alle fysieke aspecten van rouw te maken! Dit voel je bijvoorbeeld door gespannen spieren of een gejaagd gevoel. Maar dus ook aan een hogere bloeddruk.

Is er dan ook iets te zeggen over een hogere weerstand en rouw?

Ja, in principe wel. Het is niet zo dat als je weerstand hoger is, dat je rouwproces dan ook klaar is. Maar het is wel zo dat als jij fysiek beter in je vel zit, dat dat ook invloed heeft op je mentale en emotionele situatie. Je bent letterlijk beter bestand tegen alles wat er speelt. Bovendien is er meer ruimte voor de mentale en emotionele aspecten, omdat het fysiek beter met je gaat. Want laten we wel wezen: je hebt al genoeg aan je hoofd; kwaaltjes en pijntjes kun je er niet bij hebben!

Letterlijk beter in je vel zitten is onderdeel van figuurlijk beter in je vel zitten. Alles staat met elkaar in verbinding. Aan je weerstand werken is altijd een goed idee, maar in rouw des te belangrijker.

Hoe verhoog ik dan mijn weerstand?

Ja, allemaal leuk en aardig, maar hoe doe ik dat dan, die weerstand verhogen? Nou, leuk dat je het vraagt. 😉 Ik schreef een e-book met 20 tips op fysiek, mentaal en emotioneel vlak op je weerstand te verbeteren. Verder ga ik dieper in op de fysieke kant van rouw en de rol die stress speelt én leer je hoe je stress-signalen herkent.

Wat kost dat? Voor slechts 5,95 euro is het e-book van jou (24 pagina’s). En het leuke is: tot het einde van het jaar krijg je bij bestelling een kortingscode voor het rouwpad traject ‘doorléven en dóórleven*’, waardoor het e-book eigenlijk gratis is.

Je koopt het e-book hier.

*Het fysieke deel van rouw krijgt veel aandacht in mijn rouwpad traject ‘doorléven en dóórleven’, waar we kijken naar bijvoorbeeld de invloed van stress, de oorzaken van vermoeidheid en mogelijke oplossingen en waar we aan de slag gaan met het (terug)vinden van de veilige basis in je lichaam.

NB Ik ben géén diëtist, arts of andere voedingsdeskundige en raad je altijd aan om daar contact mee op te nemen als je problemen langdurig of ernstig van aard zijn.

Troost je kroost

De dood, dat is iets engs en heftigs. Daar moet je kinderen niet mee opzadelen. Toch? Fout. Het is wat jíj ervan maakt. De dood is niet eng. En hoewel een verlies heftig kan zijn en veel impact kan maken, hoeft dat voor een kind niet zo te zijn. Zolang we er maar niet te krampachtig over doen.

Recht voor z’n raap

En dat begint met eerlijkheid. Lieg niet en draai niet om de hete brij heen. Natuurlijk hoef je geen gruwelijke details met je kinderen te delen of ze alles te vertellen, maar je hoeft ook niet de waarheid te verdraaien. Dus verzin geen sprookjes – des te pijnlijker als ze er later achter komen dat je gelogen hebt. De dood hoort bij het leven en dat mogen ze weten. Verzachten is echt al genoeg.

Spreken is zilver, luisteren is goud

Stel vragen in plaats van dat je hen vertelt wat ze zouden moeten voelen of denken. Zo ben je er des te sneller achter wat er speelt. Vul het niet voor ze in. Dus zorg er dan ook voor dat die vragen open zijn. Dus beter: ‘Wat mis je zo aan opa?’ dan een sturende vraag als: ‘Mis jij ook zo dat opa zulke lekkere pannenkoeken bakte?’

Kinderen zijn veerkrachtiger dan je denkt

Kleine kinderen zijn niet alleen fysiek vaak heel flexibel, maar ook mentaal gezien. Het ene moment zijn ze super verdrietig en het andere moment zijn ze weer heel blij. Dan zijn ze weer ontzettend boos op je en vervolgens willen ze alleen maar knuffelen. We kunnen ze niet tegen alles beschermen en dat hoeft ook niet. Je doet je kind ook niet iedere dag een helm op en kniebeschermers om voor het geval dat ie een keertje struikelt.

Balance is key

Stop het niet weg, omdat een kind kind moet zijn – de dood is onderdeel van het leven. Als het gemis er niet mag zijn, kan het kind later last krijgen van uitgestelde rouw. Maar je hoeft er ook weer niet iedere dag de aandacht op te vestigen: je kunt ook overdrijven. Voor kinderen is er meer in de wereld (en terecht!). Bovendien hebben kleinere kinderen ook vaak een korte concentratieboog, dus als er een vlinder voorbij fladdert, zijn ze alweer afgeleid. En dat is helemaal niet erg.

Meer weten of hulp nodig?

Gelukkig zijn er verschillende mooie initiatieven rondom rouw en kinderen. Zo maakte ik al eerder een lijstje met mooie boeken. Ook komt er later dit jaar een rouwpad traject voor ouders, voogden, leerkrachten of begeleiders die handvatten zoeken om een/hun kind bij te staan na een verlies (of in aanloop daar naartoe). Hieronder kun je je inschrijven om als eerste op de hoogte te zijn.

Ten slotte voor de lezers met kinderen: jij kent jouw kind het beste. Gebruik de tips als leidraad. Als handvatten. En kijk welke je kunt toepassen op jouw kind. Het ene kind is bijvoorbeeld nu eenmaal gevoeliger aangelegd dan het andere. En dat is allemaal oké.

7 boeken voor kinderen in rouw

De dood is voor veel kinderen een ongrijpbaar iets. Gelukkig zijn er boekjes die je kind helpen dit beter te begrijpen. Ook bieden ze vaak inspiratie voor wat je zelf met kinderen kunt doen voor of na een verlies. Ik tip er hier een paar voor verschillende leeftijden en in verschillende situaties.

Lieve oma Pluis

Lieve oma Pluis is misschien wel het bekendste kinderboekje over de dood en afscheid nemen voor dreumesen en peuters. In dit boekje van Dick Bruna is Nijntje verdrietig omdat haar oma dood is. Ze legt bloemen op het graf, omdat oma zo hield van bloemen.

Kikker en het vogeltje

Voor de peuters en kleuters is er ‘Kikker en het vogeltje‘ van Max Velthuijs vinden Kikker en zijn vriendjes een dood vogeltje. Maar Kikker weet helemaal niet wat dat is, dood. En wat doe je dan?

Ik wil je nooit vergeten

‘Ik wil je nooit vergeten‘ van Joanna Rowland is een mooi prentenboek voor kleuters over rouw en herinneringen. Het boek is echt gericht op rouwen.

Grote boom is ziek

Nathalie Slosse schreef ‘Grote boom is ziek‘ voor kindjes die te maken krijgen met ernstige ziekte in hun omgeving. Op het einde van het boek vind je doe-opdrachtjes om onder begeleiding actief aan de slag te gaan om hun emoties te verwerken.

De begrafenis

Word je dierbare begraven? Dan is dit kleuterboek van Matt James een aanrader: ‘De begrafenis‘. In dit boek komt Noor erachter dat een begrafenis toch iets anders is dan een vrije dag van school en je neef weer eens zien. Het boek werd in 2018 door de New York Times genoemd als een van de beste boeken van dat jaar. Snap ik.

Nog een allerlaatste kusje

Voor kindjes vanaf 6 jaar die afscheid gaan nemen van een dierbare is er een boek met gedichtjes van Marianne Busser en Ron Schröder: ‘Nog een allerlaatste kusje‘.

Alles wat was

‘Alles wat was‘ gaat over afscheid, in de breedste zin van het woord. Filosofe Stine Jensen schreef dit boek voor kinderen vanaf 8 jaar. Aanvullend (of in plaats van) kun je ook de inspiratiekaarten aanschaffen, bomvol vragen, opdrachten en troostrijke uitspraken over afscheid, rouw en gemis.

Behoefte aan meer handvatten om je/een kind te ondersteunen in rouw? Eind 2023 komt het rouwpad traject over kinderen en verlies online. Blijf op de hoogte!

De linkjes in deze blog zijn affiliate linkjes. Dat betekent dat als jij iets koopt als je erop klikt, ik iets van de winst krijg van de verkoper. Dat kost jou niets extra!

Wat je onderdrukt komt onder druk te staan

Vijf jaar terug in de tijd.
Ik keek geen reguliere tv; wat ik keek moest overwegend nuttig zijn. Ervoor gaan zitten was er niet bij, ik keek op mijn telefoon of tablet, terwijl ik intussen de was opvouwde, de badkamer schoonmaakte of een brood bakte.

Ontbijten deed ik met mijn handdoek nog om terwijl ik mijn lenzen in deed en mijn gezicht opmaakte.
Lunchen deed ik achter mijn bureau.
Nieuws las ik in de trein, als ik mijn mail had bijgewerkt.
Bellen deed ik terwijl ik de was ging ophangen of boodschappen deed.
Alles stond in het teken van efficiëntie. Multitasken. Nut. Alles heeft een doel.

Al-tijd aan


Dus echt vrije tijd kende ik niet, laat staan ontspanning. Heb ik tijd over? Dan ga ik de ramen lappen. Of nog een extra keer sporten. Iets bakken met de eieren die bijna over datum zijn, zodat ik ze niet weg hoef te gooien.
Ik heb een babyshower te organiseren, een vrijgezellenfeest te regelen, een reis te boeken, een restaurant uit te zoeken en nog 86 bijkletsdates met vrienden en familie te plannen. Al-tijd bezig.  


Ik snapte mensen niet die iedere avond oppervlakkige tv keken. Hallo, je zou die tijd ook kunnen gebruiken om aan je conditie te werken, om een nieuwe taal te leren, om naar een event te gaan! Ik heb altijd te weinig uren in een dag en jij laat ze zomaar voorbij tikken. 

Deed ik dan alles wat ik wilde? Nee, er stonden nog tientallen dingen om mijn wishlist. Maar ja, dáár had ik natuurlijk geen tijd voor. Want ik had het al zo druk. Nadenken hoe dat anders kon of wat ik echt wilde? Daar maakte ik simpelweg geen tijd en al helemaal geen ruimte voor. Dat komt wel. Ooit. Ik heb het nu te druk.

Druk op de ketel


Maar die drukte zorgde er niet alleen voor dat ik letterlijk altijd onder druk stond, maar ook dat ik steeds meer uit verbinding raakte met mezelf. Ik had geen idee meer wat ik wilde en hoe ik me eigenlijk voelde. En ik kan je vertellen: dat is niet goed voor een mens. (Hallo burn-out!) 

Het woord ‘bezigheidstherapie’ slaat nergens op


De periode die daarop volgde was heel heel heel confronterend. Wat ik moest concluderen, was dat ik zoveel had weggestopt: angst, boosheid, onzekerheid, woede, verdriet. En dat is niet zo moeilijk als je het altijd maar druk hebt. Bezig zijn is alles behalve therapeutisch kan ik je vertellen (het woord ‘bezigheidstherapie’ slaat wat mij betreft dus ook nergens op). Het zorgt ervoor dat je jezelf niet in de spiegel hoeft aan te kijken, niet hoeft te voelen, niet hoeft te dealen met je onzekerheden of angsten. Je stelt keuzes uit. Je zorgt voor excuses om je dromen niet te verwezenlijken. Je spreekt jezelf niet uit. En juist door dat alles te onderdrukken, kom je onder druk te staan. En als je niet oppast, knalt het deksel eraf. Bam. Lekkages. Ravage. Onherstelbare scheuren, krassen, breuken.

Dus haal die druk af en toe van de ketel. Zorg dat je niet altijd druk bent. Kom op adem. Voel. Verbind.