Rouw is zoveel complexer dan veel mensen denken. Want vaak wordt gedacht dat rouw iets is wat heel overzichtelijk is: je rouwt omdat je iemand mist. Je rouwt om het verlies van een dierbare. Maar dat is alleen het primaire verlies. Je verliest namelijk zoveel meer. En dat zou ook wat meer aandacht mogen krijgen, want het zorgt ervoor dat je niet kunt focussen op de verwerking van dat primaire verlies. Mag ik jullie aandacht voor het begrip: secundair verlies?
Verlies op verlies
Goed, secundair verlies. Dat gaat over wat je nog méér kwijt raakt als gevolg van het primaire verlies (en hoewel je ook in positieve zin dingen kunt verliezen, gaat het in principe om dingen waar je over rouwt). Soms is dat heel concreet: je verliest je partner en kunt daardoor de vaste lasten niet meer betalen, waardoor je je huis moet verkopen. Of: je bent chronisch of langdurig ziek, waardoor je je baan verliest. Of: je hebt dusdanig last van je verlies dat het invloed heeft op je relatie en je partner je verlaat. Soms is het wat abstracter: jij snapt je vrienden niet meer of zij jou niet en dus verwatert een vriendschap. Of nog abstracter: je familie is niet meer zoals die was, omdat er iemand in het systeem ontbreekt. (Daar schreef ik eerder een blog over: ‘Kwijt‘.)
Verliezen, verwateren, verbreken
Zelf kende ik ook veel secundair verlies, maar omdat het zo abstract was, herkende ik het niet altijd – het ‘oorzaak-gevolg’-verhaal is bij mij dan ook niet altijd duidelijk, omdat er veel speelde én omdat er ook andere factoren van invloed waren. Zo maakte ik de keuze om een huis te kopen in een andere stad en om van baan te wisselen en zelfs te stoppen met werken in loondienst tijdens mijn re-integratie van mijn burn-out. Beide keuzes brachten een hoop rouw mee. Beide keuzes maakte ik door het verlies, maar ook door andere factoren.
In moeilijke tijden leer je je echte vrienden kennen
Ook verloor ik vrienden of veranderden er vriendschappen tijdens mijn ziekte en toen ik mijn vader verloor. Maar in die tijd was er ook een pandemie vol lockdowns en snel daarna werd ik twee keer in een jaar tijd geopereerd, waardoor mijn sociale leven een soort non-existent was (al waren er toppers die me juist extra vaak zagen toen ik er zo doorheen zat – in moeilijke tijden leer je je vrienden kennen). Dus ja, wat is dan de oorzaak? Er zijn zelfs behandelaars die denken dat mijn burn-out en de rouw om mijn vader invloed hebben gehad op de fysieke tegenslagen die ik erna had (en waarvoor ik dus twee verschillende operaties had). Maar één ding was duidelijk: ik kende veel verlies, primair én secundair.
Complexe rouw
Veel verliezen in korte tijd kunnen zorgen voor een ongezond rouwproces. Mensen die op een gezonde manier rouwen komen daar vaak zonder professionele hulp doorheen: ze maken ruimte voor het verlies, maar pakken ook hun leven weer op. Na ongeveer een jaar (of korter) merken ze dat de rouw anders is dan de eerste periode na het verlies.
Als er sprake is van complexe rouw (bijvoorbeeld door meerdere verliezen in korte tijd, maar ook door bijvoorbeeld ernstige trauma), dan hebben mensen dusdanig last van hun rouw dat ze ondersteuning of begeleiding nodig hebben. Het lukt ze niet om het leven op te pakken, ze hebben de zin in het leven compleet verloren of ze kunnen niet meer goed functioneren in het dagelijkse leven. Bij complexe rouw is ondersteuning door een rouwbegeleider vaak niet genoeg, maar is het sterk aan te raden hulp te zoeken bij een psycholoog.