Bij het woord ‘ritueel’ denk je wellicht aan iets religieus of iets spiritueels, maar stiekem zijn rituelen heel alledaags; je dag zit er vol mee. Als jij bijvoorbeeld iedere dag start met een toiletbezoek, een warme douche, koffie en tanden poetsen, dan heb je een ritueel te pakken: je hebt een vast stramien voor de dingen die je doet. Dat is handig, want zo kun je op de automatische piloot opstarten zonder al te veel na te hoeven denken. Je geeft je ochtend vorm op een manier die jou helpt een goed begin van de dag te creëren. Rituelen kunnen dus heel simpel zijn, maar heel effectief. Dat geldt ook voor rouwrituelen.
Wat is een ritueel eigenlijk?
Zoals je in de inleiding al zag is een ritueel vaak een handeling of een reeks handelingen. Dergelijke handelingen op of rondom belangrijke momenten hebben vaak een symbolische betekenis: ringen uitwisselen op een bruiloft, beschuit met muisjes eten bij een geboorte, eieren zoeken met Pasen.
Rituelen spelen dan ook vaak een grote rol als het gaat om belangrijke life events of veranderingen. Dat is niet zo gek; rituelen gaan vaak over een overgang van het oude naar het nieuwe: van apart wonen naar samen wonen, kinderen krijgen, maar ook dood gaan. Iemand verliezen is natuurlijk ook een levensveranderende gebeurtenis. Om om te gaan met alle gevoelens en gedachten die bij rouw komen kijken kan het helpen om rituelen te gebruiken: zo kun je je rouw vorm geven en tegelijkertijd je dierbare eren en herdenken.
Actief rouwen
Rouwen gaat vanzelf en toch ook weer niet – vaak word je overweldigd door emoties en gedachten, maar weet je niet wat je ermee aan moet. Rituelen bieden houvast en rust in een roerige tijd als deze. Het gaat namelijk over bezinning: stilstaan. En het gaat over actief ruimte maken voor wat er speelt. Echt horen wat je onderbewuste je wil vertellen, echt voelen wat er van binnen speelt. Maar hoe doe je dat dan? Een paar richtlijnen en tips:
- Prikkel een (of meerdere) zintuig. Ga dus aan de slag met je gehoor, je zicht, je reukvermogen, je smaak of je tastzin.
- Ga aan de slag met herinneringen. Kijk bijvoorbeeld foto’s van overleden dierbaren terug (zicht) of luister muziek die je doet denken aan je dierbare (gehoor).
- Kies voor een simpele handeling. Doordat je bewust stilstaat, krijgt de handeling meer betekenis; je kunt een kaars branden omdat je dat gezellig vindt, maar je kunt ook een kaars branden om iemand te gedenken. Dan is het aansteken van de kaars een veel bewuster moment met een heel andere intentie.
- Structuur helpt. Kies een vast moment en/of een vaste plek.
Misschien ontdek je doordat je meer ruimte geeft aan je rouw dat er dingen zijn die nog niet afgerond zijn. Zo kan het zijn dat je geen afscheid hebt kunnen nemen van je dierbare of niet op de manier die helpend zou zijn voor jou. Dan kun je een specifiek ritueel vormgeven om iets te doen met die behoefte. Zoals je ziet kunt je onderscheid maken tussen verschillende soorten rituelen en momenten.
Alledaagse rituelen en rituelen voor speciale dagen
Een kaars aansteken is een mooie voorbeeld van een alledaags ritueel: je hebt er niet veel voor nodig, maar het is wel heel symbolisch. Een sieraad dragen is er ook zo een. Bepaalde (moeilijke) dagen, zoals verjaardagen, een sterfdag of feestdagen vragen misschien om speciale rituelen. Je kunt dan iets voor jezelf doen: een brief schrijven naar de overledene, bloemen brengen naar een graf of een speciale plek of de lievelingstaart van je dierbare eten. Maar het kan ook fijn zijn om op dat soort momenten iets samen te doen. Daar lenen rituelen zich perfect voor: plant samen een gedenkboom, doe het lievelingsspel van je dierbare of eet samen de signature dish van de overledene. Bepaalde religies en culturen bieden bestaande rituelen aan die je kunt gebruiken: bloemen brengen naar een graf met Allerheiligen bijvoorbeeld.
Rituelen verbinden
Zoals hiervoor beschreven, zorgen rituelen ervoor dat je samen vorm kunt geven aan je rouw. Zo voelt het als iets wat je samen draagt: je bent niet alleen. Op die manier zorgen rituelen voor verbinding, zonder woorden te gebruiken – het is dus een heel krachtige manier van communiceren.
Rituelen helpen dus stil te staan, ruimte te maken voor je rouw en te verbinden met jezelf, met je overleden dierbare of met andere nabestaanden. Ze kunnen troost bieden en vooral ook grip geven. Misschien is het tijd om stil te staan bij jouw behoeften in je rouw en een ritueel te kiezen of vormen dat daar bij helpt.
In het rouwpad traject doorléven en dóórleven was ritueelbegeleider Coby te gast. In de opname van haar livesessie leer je meer over rituelen en krijg je inspiratie voor het vormgeven van je eigen ritueel.